Dhjetor 27, 2024 | Friday
Në shënim të Ditës Ndërkombëtare të Migrantëve, BE në Kosovë dhe Shtëpia e Evropës organizuan shfaqje të tre filmave të Samir Karahodës, “Rrugës”, “Në mes” dhe “Pa vend”, në Kino ABC në Prishtinë më 18 dhjetor 2024. Ngjarja trajtoi temat e migrimit dhe zhvendosjes, e ndjekur nga një bisedë publike e angazhuar me regjisorin e filmit.
“Rrugës” portretizon një udhëtim 15-minutësh gjatë të cilit një baba dhe djali i tij diskutojnë për migrimin, duke reflektuar sfidat me të cilat përballet shoqëria kosovare sot. “Në mes” kap fenomenin e familjeve që ndërtojnë shtëpi identike në Kosovën rurale, duke shpresuar për kthimin e të dashurve që kanë emigruar jashtë. Ndërkohë, “Pa vend” tregon historinë e dy lojtarëve të pingpongut në Kosovën pas lufte, duke u përpjekur të mbajnë gjallë sportin e tyre.
Praktika artistike e Karahodës është unike. Ai hyn thellë në tregimet lokale dhe mbetet besnik në përshkrimin e thellësisë dhe kompleksitetit të tyre në secilin nga filmat e tij. Ne folëm me të për të mësuar më shumë rreth asaj që e frymëzon praktikën e tij artistike dhe çfarë mesazhesh dëshiron të përcjellë përmes filmave të tij. Lexoni intervistën më poshtë.
Europe House Kosovo: Para se me dalë tek tematika e filmave, le të flasim për pak për praktikën tënde artistike. Dy filmat e parë, “Në mes” (2019) dhe “Pa vend” (2021) janë dokumentarë, ndërsa “Rrugës” (2024) është fiksion, mirëpo tek të tre filmat, shohim që ekziston një ndarje shumë elegante ndërmjet fiksionit dhe jo fiksionit. Domethanë edhe pse “Rrugës” është fiksion, pra ka skenar, shikuesit ia krijon përshtypjen që i gjithë rrëfimi është shumë spontan. Qysh është kjo praktikë artistike? Sepse duket si vendim estetik, jo si diçka e rastësishme.
Samir Karahoda: Më së pari duhet thënë që sa herë i bëj filmat, nuk kufizohem në kohë. Asnjëherë nuk them, “Këtë film kam me e xhiru në janar, më vyjnë pesë ditë, më vyjnë dhjetë ditë”. Këtë nuk e kam praktiku tek asnjëri prej filmave. Për shembull realizimi i filmit “Në mes”, më ka zgjat diku dy vjet; Filmi “Pa vend” më ka zgjat diku shtatë muaj ndërsa ky i fundit meqenëse ka qenë me skenar m’ka zgjat diku një muaj. Ajo çka praktikoj zakonisht është që sa herë xhiroj, vij në shpi i shikoj materialet edhe shoh a po del ajo çka kam mendu edhe mandej varësisht prej materialit, varësisht prej procesit filloj me mendu edhe pjesën tjetër të filmit.
Por, shpeshherë më ka ndodh që edhe gjatë xhirimit i kam ndërru aty për aty disa gjëra. E kam vërejtë që kjo punë më shumë ka të bëjë me instinkt të momentit. Për shembull te filmi “Rrugës”, nuk e kam ditë fundin e filmit. Fundi i filmit ka qenë ndryshe i shkruajtun në skenar, mirëpo gjatë gjithë kohës kam qenë i pasigurt për atë fund, deri në ditën e fundit kur kemi xhiru kur kam thanë që, “Le të mbarojë kështu filmi!” Skenari fillimisht ka parapa që në skenën e fundit kur protagonistët parkohen, të ketë dialog, të flasin në telefon me nënën e djalit, mirëpo aty atë ditë kam vendos që më mirë është kështu se nëse flasim edhe diçka në fund, mundet me u prishë krejt. Edhe aty në moment thashë më mirë këta e parkojnë veturën, dalin prej veturës, shkojnë edhe jeta vazhdon. Edhe këta edhe në të ardhmen kanë me u ballafaqu me këto sene po derisa janë bashkë gjithmonë kanë më mbërri me i bë ato që dojnë me i ba.
Për shembull njëjtë e kam pasë edhe tek filmi “Pa vend”. Skena e barit aty, e cila për mua është një prej skenave më të fuqishme në film. Edhe pse kam kalu shumë kohë me protagonistët e filmit “Pa vend”, aty atë ditë në bar teksa ishim duke pritë që bari të zbrazet nga njerëzit për të fillu me xhiru, e kuptova andrrën që ata e kanë pasë me shku në Tokio në një kampionat botëror që mbahet çdo dy vjet.
Duke qenë se filmat e mi kanë të bëjnë me jetën e përditshme, me njerëz të zakonshëm dhe vendin ku jetojmë, ku çdo ditë ndërron diçka, unë mendoj se është më mirë me punu në këtë formë sepse unë mendoj se kjo formë më jep më shumë hapësirë me u shprehë edhe me e mbajtë tregimin e freskët.
Europe House Kosovo: Në aspektin e asaj që njohim si kinematografi, tek filmat e tu shoh një shpërfillje të rregullave e normave konvencionale të kinematografisë, por i qëndrojnë shumë besnik shpirtit të tregimit. Kam përshtypjen se kjo ka të bëjë me thirrjen tënde për fotografi dhe përvojën e gjatë si fotograf, ku gjithë çka duhet është me observu njerëz, emocione, me kapë momentin. E kam përshtypjen se fotografia të ka afru shumë me ndjenjimin njerëzor dhe kjo mandej reflektohet edhe në filmat e tu. Çka mendon për këtë tranzicion dhe si të ndihmon përvoja si fotograf në filmbërje?
Samir Karahoda: Po, kjo është e vërtetë. Në filmat e mi, fotografia nuk është perfekte në kuptimin teknik të fjalës. Për shembull tek “Pa vend” vetëm në një skenë e kam përdorë një dritë, ndërsa dy filmat tjerë i kam xhiru pa ndriçim. Qysh thashë, fotografia nuk është perfekte në kuptimin e fjalës, mirëpo ka thellësi. Janë pamje të thella.
Nuk e harroj kurrë një koment të një kolegu nga Portugalia, me të cilin kemi qenë bashkë në konkurrencë në Kanë, më tha, “Te filmat e tu ndodh ajo që e sheh, mirëpo gjithçka që sheh me sy ka edhe një kuptim tjetër.” Ai është edhe qëllimi i filmave të mi. Përmes fotografisë e kam mundësinë të ndërhyj për me e shprehë brendësinë time, apo me shprehë edhe mënyrën se si po ndihen personazhet në film, pa pasë nevojë ata me folë shumë. Përmes fotografisë, mundem me e zmadhu atë çka e flasin në mënyrë që ajo me pasë impakt më të madh.
Europe House Kosovo: A e ke mendu ndonjëherë që ka me ndodh ky tranzicion prej një fotografie still image tek një fotografi në lëvizje qysh është filmi, a kishe përshtypjen që fotografia si still image nuk po të jep boll edhe po ke nevojë me e pa në lëvizje?
Samir Karahoda: Në fakt kështu edhe ka fillu. Projektin “Në mes” e kam bë si projekt fotografik, e kam pasë detyrë në shkollë në magjistraturë. Profesorit tim i pati lënë shumë përshtypje tema dhe ai thojke, “Po du me pa më shumë, pse nuk po futesh pak më thellë në këtë temë sepse po shoh mundësi me prekë në çështje antropologjike, çështje sociale…”
Kur fillova me shku me bisedu me këta familjarët, aty dul tregimi i migrimit të cilin nuk e kam ditë për shkak se gjithmonë prej jashtë i kam fotografu këto shtëpitë. Vetëm prej bisedave e kuptova se shumica prej këtyre shtëpive në fakt janë të zbrazta. Kjo më shtyu më shumë me fillu me u marrë me film sepse vërtet janë disa gjëra që është e pamundur me u tregu vetëm me fotografi. Ky tregim më duket se është plotësu dhe kompletu me narracionet që i kemi prej familjarëve dhe për mua është një vepër që ka me jetu gjatë sepse problemi i migrimit ka me vazhdu me qenë aktual në Kosovë, për shkak se edhe pse kanë kalu mëse dy dekada nga përfundimi i luftës, njerëzit ende nuk janë të lumtur me zhvillimet që po ndodhin.
Numri aq të lartë të migrimit në ditët e sotme, krahasuar me atë të para luftës, kur vërtet ka qenë goxha i madh, fatkeqësisht është tregues që ky problem nuk ka me u zgjidhë për goxha gjatë. Diqysh e kam një bindje që jemi të lindun për me jetu jashtë! Ndoshta për shkak të rrethanave, ndoshta edhe për shkak të historisë që e kemi pasë…Pasojat e luftës hala po vazhdojnë me qenë aktuale, po mendoj edhe kjo periudha edhe procesi i tranzicionit ka ndiku goxha shumë në shoqërii ku gjithkush ka pritë që senet kanë me u rregullu shpejt mirëpo ajo çka kemi pa dhe po vazhdojmë me pa, është diçka që asnjë prej nesh nuk e kemi pritë.
Europe House Kosovo: Ndërkohë që “Në mes” e trajton pasojën e migrimit, “Pa vend” e besa edhe “Rrugës” në nji mënyrë trajtojnë rrethanat që nganjëherë çojnë deri te vendimi për migrim. Tek “Pa vend” i kemi dy njerëz që janë shumë të entuziazmuar, dëshirojnë me shku në Tokio për një garë mirëpo jetojnë në një vend që duhet me bë punë të tjera sepse nuk munden me jetu prej pasionit të vet. Mandej te “Rrugës” është një moment shumë intim mes babait edhe djalit të vet, për mu ka qenë moment tepër i fuqishëm kur babai shkon me e marrë çmimin, edhe i thojnë se duhet me pagu shërbime postare për tërheqje të trofeut edhe kur kthehet në makinë e pyet djali, “Pse nuk e more?” Babai nuk ja tregon arsyen e vërtetë, sikur me dashtë me e mbrojtë djalin prej realitetit, mos me i tregu diçka që kish me ja përforcu dëshirën me e lënë vendin…
Samir Karahoda: Ai ka qenë edhe qëllimi në skenar, sepse këtë debat e kam me djalin shumë shpesh. Ai ende edhe sot e kësaj dite këmbëngul që duhet me shku dikah tjetër me jetu për shkak që edhe ai i ka arsyet e veta. Krejt ky muhabet që e shihni në filmin “Rrugës” ka fillu prej një udhëtimi që e kemi pasë bashkë dhe shumica e dialogut që e shihni në film është çka unë kam biseduar me djalin tim atë ditë, vetëm se biseda jonë ka qenë shumë më e gjatë dhe shumë më komplekse.
Gjithçka pat’ fillu për ekipin kombëtar të futbollit, mirëpo arsyetimi i tij ka qenë, pse unë me shku me lujtë futboll kur unë kurrë s’kam me pasë vend në ekip sepse gjithmonë kanë me pasë përparësi ata që janë rritë në Gjermani a në Zvicër a kudoqoftë. Për atë arsye edhe personazhin që e kam bë është portier sepse në atë kohë na në ekipin kombëtar të futbollit e kemi pasë vetëm një lojtar prej Kosovës, ka qenë portieri rezervë. Për atë arsye e kam bë këtë që andrra e tij është me u bë portier, që të paktën me mujtë me gjetë një vend në ekip.
Kjo është ndoshta diçka që institucionet përgjegjëse të sportit në këtë rast duhet ta kenë parasysh se të rinjtë dëshpërohen shumë keq prej këtyre gjërave. Kjo ka qenë një prej arsyeve që e kam vendos edhe situatën e djalit se qysh ndihen ata dhe qysh reflekton kjo edhe tek ata sepse si 13 vjeç me dashtë me migru, është pak e rëndë. Kjo është lidhë edhe me shoktë e tij të ngushtë, tre prej të cilëve kanë migru dhe kjo më shumë ja ka rritë atë dëshirën për me lëviz dikah tjetër.
Europe House Kosovo: Si ishte procesi i shkrimit dhe i bërjes së filmit me djalin?
Samir Karahoda: Kjo krejt pati fillu kur kam qenë herën e parë në Kanë, kur jam kthy djali këmbëngulke, “Hajde po e bëjmë një film të gjatë!” Thojke, “Hajde unë po t’i shkruaj unë dy faqe tregim e nëse të pëlqen e zhvilloj në nëntëdhjetë faqe, e bëj skenar!” Kështu ai filloi me shkruajtë tregime herë pas here, i pati shkruajtë diku pesë-gjashtë tregime edhe interesant, asnjë prej tyre nuk ndodhke në Kosovë, kjo më ka lënë shumë përshtypje.
Mandej kur e patëm këtë rrugëtimin që shkuam në aeroport atë ditë. Ajo rrugë mua m’u ka dukë tepër e gjatë për shkak të presionit që e kam ndi prej argumenteve të djalit tim, kështu që kur u kthyem në shpi, u ula dhe fillova me mendu. E thirra dhe i thashë, “Çka po thu ta bëjmë film këtë ditën që e patëm sot?” Ai tha, “Pse çka u bë, çfarë dite?” Thashë, “Krejt këtë çka folëm rrugës, për pakënaqësitë tua”. Ai tha, “Po more! A t’ja nisi me shkrujtë?” Unë fillova me i shkrujtë një herë ato çka i kisha dëgju atë ditë dhe me i zhvillu si skenar, mandej ja dhashë djalit file-in dhe i thashë, “Qe ku e ke, çka të don ti me shtu, shto aty!” Filloi edhe ai kontribuojke kohë pas kohe dhe saherë bëjsha një draft të ri të skenarit, ia jepsha atij me korrigju, nëse ka diçka me shtu. Kështu ka shku ky proces që kemi punu bashkë.
Europe House Kosovo: Filmat e tu kanë udhëtu nëpër festivale të mëdha dhe kanë pasë suksese të jashtëzakonshme për të cilat tashmë dihet gjerësisht. Mirëpo këto janë rrëfime shumë lokale edhe që reflektojnë në aspektin antropologjik shumë nuanca kulturore të shoqërisë tonë, cilat janë mendimet e njerëzve, qysh është për ty ballafaqimi me njerëzit, a po i kuptojnë këto specifika kulturore?
Samir Karahoda: Qysh e the, krejt tregimet që janë bë janë me njerëz të zakonshëm, domethanë nuk ka heronjë aty, nuk ka tregime të mëdha. Mirëpo mendoj që mbrapa këtyre tregimeve ka gjëra më të mëdha. E mira është që gjithmonë… Ajo që vlen me u përmend është se secili prej këtyre filmave shprehin sinqeritet. Nuk ka as ekzagjërim, as asgjë. Vetëm që është ajo çka janë njerëzit, pa u mundu me tregu diçka më shumë, pa e ekzagjëru. Gjithmonë ajo çka kam marrë feedback prej njerëzve është qysh po mbërrin një temë kaq të vogël me e bë kaq të kapshme për secilin, sepse po mendoj ajo duhet me qenë qëllimi i çdo regjisori që puna që e bën duhet me u kuptu gjithkah në botë dhe me u asociu me gjithkënd. Problemet tona nuk i ka krejt bota, mirëpo elementet që janë në film i ka krejt bota. Mendoj që kjo i bëjn këta filma më të kompletum dhe për shkak të kësaj munden me u kuptu nga secili vend i botës.
Najherë them, “Kurgjo s’kisha dashtë në jetë, veç me qenë si filmat e mi dhe me shëtitë krejt botën”. Kjo më bën shumë me u ndi mirë që filmat edhe tregimet tona që vijnë prej një vendi të vogël po shfaqen edhe po nxisin interes me u shfaqë në të gjitha anët e botës. “Në mes” për shembull është realizu para pesë vjetëve, “Pa vend” para tre vjetëve edhe hala ka kërkesa prej vendeve të ndryshme të botës. Për shembull para një muaji “Pa vend” është shfaqë në Indonezi në një shfaqje lokale, në një lagje. Kjo më bën me u ndi mirë që po e çojmë një pjesë të tregimit tonë gjithkah në botë dhe njerëzit po kënaqen tu i pa.
Nëse i lidhim me migrim, këta tre filma e kanë një lidhje mes vete se edhe kur po i sheh të tre bashkë po ta japin një portret të Kosovës. Nëse don me i tregu secilin film me nga një fjalë, filmi i parë i bjen për ata që kanë shku, i dyti për atë që është kthy dhe i treti është për ata që po dojnë me shku.
Europe House Kosovo: Falemnderit shumë!